Από τα Μινωικά χρόνια μέχρι σήμερα τα όσπρια αποτελούν βασικό συστατικό της παραδοσιακής κρητικής διατροφής. Τα όσπρια, πλούσια πηγή φυτικής πρωτεΐνης, τα κατανάλωναν μαγειρευτά ή σαλάτα, ιδίως κατά τις νηστείες.  Τα «Φωτοκόλυβα», ένα έθιμο που κρατά μέχρι σήμερα στην Κρήτη, οι νοικοκυρές την παραμονή των Θεοφανείων ψήνουν ανακατεμένα όσπρια και τρώει όλη η οικογένεια, αλάδωτα, λόγω νηστείας, για να πιουν τον Μεγάλο Αγιασμό των Θεοφανείων.

Παλιότερα, από το ίδιο φαγητό έδιναν και στα ζώα για να έχουν καλή υγεία. Με τον Αγιασμό που παίρνουν από την εκκλησία οι νοικοκυρές κάνουν προζύμι, για να έχουν όλο το χρόνο. Οι νοικοκύρηδες ραντίζουν το χωράφι που είχαν σπείρει για να έχουν καλή σοδειά.

Ως τα Φώτα σπέρνουν στάρι κι ως τ’ Αγίου Αντωνίου κριθάρι…

Τα υλικά για να γίνουν τα «Φωτοκόλυβα», είναι σπόροι (ή μαγερέματα) το στάρι είναι το βασικό υλικό αυτού του φαγητό, ρεβύθια, μαναρόλια ή μπίζα, παπούλες ή ψαρές, φακές, κουκιά, φασόλια ασπρομάτικα και μαυρομάτικα.  Υπολογίζουμε 1/2 φλιτζάνι όσπρια για κάθε μερίδα φαγητού. Αν κάποιος σπόρος δεν μας αρέσει ή δεν μπορούμε να τον βρούμε, τον παραλείπουμε. Αποβραδίς, βάζουμε χωριστά σε νερό με λίγο αλάτι τους σπόρους: το στάρι, τα κουκιά, τα ρεβίθια, τα μαναρόλια ή μπίζα, για να μουλιάσουν.

Οι φακές, τα φασόλια ασπρομάτικα και μαυρομάτικα, οι παπούλες ή ψαρές και η φάβα δεν θέλουν μούλιασμα. Όλα τα υπόλοιπα όσπρια (όπως τα ρεβύθια, κουκιά και οι γίγαντες) χρειάζονται μούλιασμα για 12 ώρες. Την άλλη μέρα σε μεγάλη κατσαρόλα ρίχνουμε πρώτα τα ρεβίθια, μετά προσθέτουμε το στάρι και τα μπίζα. Τα αφήνουμε να βράσουν μισή ώρα περίπου και μετά προσθέτουμε τα υπόλοιπα όσπρια, αφού πρώτα τα έχουμε καθαρίσει και πλύνει καλά. Σιγοβράζουμε μέχρι να χυλώσουν, στο τέλος προσθέτουμε και το αλάτι. Τα όσπρια για τα Φωτοκόλυβα αν είναι βραστερά, θέλουν περίπου μια ώρα μέχρι να χυλώσουν. Σερβίρουμε είτε σαν σούπα με το ζουμί τους είτε στεγνά σαν σαλάτα και προσθέτουμε ελαιόλαδο, ψιλοκομμένο φρέσκο κρεμμύδι, μαϊντανό, και χυμό από λεμόνι.

Καλή επιτυχία σε όσους καταπιαστούν!
Λένα Ηγουμενάκη
Πρόεδρος του συλλόγου Φεστιβάλ Κρητικής Κουζίνας